En son Bangladeş'te 7 Ocak’ta gerçekleşen seçimleri kazanan ve 15 yıldır iktidarda olan Avami Birliği’nin lideri Başbakan Şeyh Hasina, son haftalarda ülkede yaşanan yoğun protestoların ardından istifa etmek zorunda kalıp yurtdışına kaçtı. Ordu, yargı, polis ve diğer devlet kurumlarını kontrol eden otoriter Hasina'nın iktidardan düşebileceği daha bir ay öncesine kadar kimse tarafından tahmin edilemezdi. Bangladeş'in kurucusu olan babası Şeyh Mucib'in siyasi mirasını devralan Hasina ve partisi Avami Birliği, 2009’dan bu yana iktidarda olduğu Bangladeş siyasetinde baskın bir rol oynamaktaydı. Ancak otoriter yönetimleri bekleyen kaçınılmaz son, Hasina iktidarı için de değişmedi.
2009 yılında iktidara geldikten sonra Batılı ülkeler ve insan hakları örgütleri tarafından sıkça övgü alan Hasina hükümetleri, yıllar içinde giderek otoriter bir hale büründü. Hasina iktidarında gerçekleştirilen 2018 ve 2024 yılı başındaki seçimlerde hile iddiaları ayyuka çıktı. Bangladeş Milliyetçi Partisi (BNP) başta olmak üzere muhalefet partilerini hukuk dışı yöntemlerle zayıflatılması çabalarının yanı sıra Avami Birliği’nin 1971 bağımsızlık savaşı etrafında şekillenen aşırı milliyetçi duruşu ve bunu toplumun bazı kesimlerinin aleyhine kullanması, toplumsal bölünmelere ve hoşnutsuzluğa yol açtı.
Son yıllarda yargıya müdahale iddialarının odağında olan Hasina yönetiminin etkisi altındaki Yüksek Mahkeme’nin 1971’deki bağımsızlık savaşı gazilerinin torunlarına kapsamlı bir şekilde ayrıcalık tanıyan tartışmalı bir kota sistemini gündemine alıp onaylaması nedeniyle haftalardır özellikle öğrenci grupları etrafında şekillenen sokak hareketleri yaşandı. Hasina'nın protestoculara karşı küçümseyici açıklamaları, öfkeyi daha da körükleyerek, Hasina’nın istifasını isteyen daha geniş kitlelerin protestosuna yol açtı.
Sokak olayları sırasında Avami Birliği’nin öğrenci kanadı tarafından birçok protestocunun öldürülmesi, daha büyük gösterileri ve öfkeli kalabalıkları tetikledi. Geleneksel olarak Hasina'ya sadık olan ordu, düzeni sağlamak için müdahale etti. Ancak ordu sonunda Hasina’nın istifa etmesini sağladı ve Hasina’nın güvenli bir şekilde Hindistan’a gidebilmesine izin verdi. Hasina’nın ülkeden ayrılmasıyla birlikte, göstericiler başta Parlamento binası olmak üzere Başbakanın rezidansına, çalışma ofisine ve birçok devlet kurumu binalarına girip yağmaladı. Avami Birliği çatısında siyaset yapan birçok siyasetçinin evleri ile partiye yakın iş adamlarının işyerleri kundaklandı. Sokak çatışmalarında yüzlerce kişi hayatını kaybetti ve yüzlerce kişi yaralandı.
Ülkenin farklı noktalarında bulunan Bangladeş'in kurucusu olan babası Şeyh Mucib'in heykelleri Hasina’ya olan öfke nedeniyle protestocular tarafından devrilerek Bangladeş’te bir devrin sona erdiğini ilan etmiş oldu. Bir öğrenci hareketi lideri olarak siyasi hayatına başlayan Hasina, öğrenci hareketleri sonucu 76 yaşında siyasi hayatını sonlandırmış oldu.
Hasina’nın kuzeniyle evli olan ordunun başındaki Genelkurmay Başkanı Waker-uz-Zaman, geçici bir hükümetin kurulacağını ve ilerleyen zamanda özgür ve adil seçimler yapılacağını duyurdu. Öğrenci hareketlerini organize eden gruplar kesinlikle askeri bir yönetim istemediklerini, bir dönem Hasina iktidarı sırasında cezaevine girmiş olan Nobel Ödüllü iktisatçı Muhammed Yunus’un geçici hükümetin başında görmek istediklerini belirttiler. Yunus da bu teklifi kabul ettiğini açıkladı. Ancak bu geçiş hükümeti, devlet kurumlarında kök salmış Avami Birliği yandaşları ve misilleme şiddeti riski de dahil olmak üzere önemli zorluklarla karşı karşıya. Öte yandan, BNP’nin yanısıra Cemaat-i İslami partisinin yükselişi de istikrarlı bir yönetimin oluşturulabilmesi için farklı sınamalarla yüzleşileceğinin işaretlerini veriyor. Ordunun gelecekte siyasi arenadaki rolü ve sivil bir yönetime geçişi ne kadar sürede yapabileceği de belirsizliğini koruyor.
Olayların Zaman Çizelgesi
Başbakan Hasina’nın istifasına yol açan olayların gelişimi özetle:
2 Temmuz: Başkent Dakka’da devlet kurumlarında işe alımlardaki kota sisteminin kaldırılması için öğrenci gösterileri başladı. Öğrenciler, kota sisteminin ayrımcı olduğunu savundu.
10-12 Temmuz: Öğrenciler, Dakka'daki çeşitli kavşaklarda oturma eylemi düzenleyerek trafiği engelledi.
14 Temmuz: Başbakan Şeyh Hasina, öğrencilerin taleplerine karşı eleştirel yorumlarda bulundu, bu da öğrenciler arasında öfkeye yol açtı.
15 Temmuz: Avami Ligi'nin öğrenci kanadı muhalif öğrencilere saldırdı ve 300'den fazla kişi yaralandı.
16-17 Temmuz: Çatışmalar yayıldı, en az altı kişi öldü. Üniversitelerdeki çatışmalar nedeniyle kampüsler kapatıldı. Hasina, ulusa sesleniş konuşması yaparak üzüntüsünü dile getirdi ve adli soruşturma sözü verdi.
18 Temmuz: Ülke genelinde ulaşım durdurma eylemi şiddetle sonuçlandı; 29 kişi öldü. Dakka'da arabalar ve otobüsler ateşe verildi.
19 Temmuz: Sokak çatışmalarında 66 kişi öldü ve hükümet sokağa çıkma yasağı ilan etti.
21 Temmuz: Yüksek Mahkeme, çoğu kotayı iptal eden kararını verdi, ancak protestolar devam etti.
23 Temmuz: Hükümet, Yüksek Mahkeme kararını resmileştirdi, ancak öğrenci organizatörleri bunu yetersiz buldu.
27 Temmuz: Batı ülkeleri, kolluk kuvvetlerinin yanlış uygulamalarından sorumlu tutulması çağrısında bulundu.
3 Ağustos: Öğrenciler, Dakka'daki büyük bir mitingde Başbakan Hasina'nın istifasını talep etti.
4 Ağustos: Dakka'da geniş çaplı çatışmalar başladı, en az 90 kişi öldü. Hükümet, süresiz sokağa çıkma yasağı ilan etti.
5 Ağustos: Başbakan Hasina Cumhurbaşkanı’na istifasını sunarak Hindistan’a kaçtı. On binlerce insan sokağa çıkma yasağını ihlal ederek Dakka'ya akın etti ve Başbakan'ın resmi konutunu bastı. Geçici askeri hükümet, süren huzursuzluk ortamında sivil yönetime geçiş sözü verdi.
5 Ağustos: Hasina iktidarında tutuklanan muhalif siyasi tutuklular ve zorla kaybettirilen kişiler ordunun talimatıyla serbest bırakıldı.
*This Photo by Unknown Author is licensed under Deed - Attribution-NonCommercial-ShareAlike 3.0 Unported - Creative Commons
.svg.png){kind=small}
